Nhì loài gà tuyệt đối không còn nơi nào khác trên toàn cầu ngoài Khe Nước Trong (Lệ Thủy) và Phong Nha - Kẻ Bàng (Quảng Bình). Chúng đang được người Vân Kiều và A Rem, Ma Coong coi như những vị thần linh dẫn tuyến đường cuộc sống nên bảo vệ theo cách thức phiên bản địa. Ấy là gà lôi trắng và gà lôi hông tía.
Phụng hoàng Khe Nước Trong
Trong rặng Trường Sơn hùng vĩ qua Làng Ho thị trấn Kim Thủy (Lệ Thủy, Quảng Bình) có dãy núi được anh em Vân Kiều đặt tên là Răng Lược, nó là một cũ kĩ núi từ hàng triệu năm trước. Bên trong, một hệ sinh thái đa dạng, phong lưu, mọi thứ vẫn còn gần như nguyên sinh với vô khối loài động thực vật hoang dại. Một loài trong đó được xác định chỉ còn độc nhất vô nhị trên nhân loại mới tồn tại ở vùng Khe Nước Trong, ấy là gà lôi lam trắng. Đây là loài gà mà người Vân Kiều xem là phượng hoàng. Ông Hồ Cao ở Làng Ho (Kim Thủy) cho nhân thức: “Gà lôi trắng rất thiêng, nơi nào nó hiện ra, nơi đó người Vân Kiều dựng bản làng và được lặng bề an toàn, nơi nào nó cất tiếng gáy, nơi đó mùa vụ tươi tốt. Nơi nào từng có bóng dáng nó mà sau này mất tích, đất đó dữ ít, lành phổ thông. Gà lôi trắng được dân mình xem là phượng hoàng vì nó đẹp và rất quý, rất không dễ dàng kiếm tìm nó, và khi thấy nó thì phải quỳ lạy từ đằng xa, vì bộ lông, đôi mào cũng như bộ đuôi của nó dài và đẹp khó miêu tả. Nó đẹp hơn cả công chứ không thể đùa. Nhưng cần thiết nó thiêng”.
Những người già nhất bạn dạng làng Vân Kiều ở Kim Thủy đều kể rằng, ngày xưa gà lôi trắng khá đa dạng, nó sống giáp với người Kinh, sau dần chúng phải rút lên vùng Làng Ho heo hút bởi nạn phá rừng và đặt bẫy làm cho chúng dần đơn lẻ. Với người Vân Kiều, khi đàn ông trưởng thành, để lưu lại lễ lớn lên với thần núi, họ phải đi săn cho được một cặp phụng hoàng Khe Nước Trong gồm con đực, con mái. Khi về, bộ lông được khiến khô, phơi nắng, những cái cuốn hút nhất, rực rỡ nhất được kết vào nhau rồi buộc vào tóc của những chàng thanh niên lực lưỡng vừa lớn phổng. Đám tuổi teen có được “vòng nguyệt quế” phượng hoàng ấy luôn kiêu hãnh về tài năng của bản thân mình trong săn bắn, có vợ đẹp, bảo kê dân bản. Già Hồ Cao cho biết: “Có được mấy cái đuôi con phượng hoàng thần linh ấy thì đi mô khách hàng nào cũng ngưỡng mộ. Nay bản thân mình 80 tuổi vẫn còn nhớ ngày xưa đang nhỏ tuổi đã săn được một cặp sống mái và khiến lễ trưởng thành khi còn mới 15 tuổi, lúc đó kiêu hãnh lắm. Bản thân có thê thiếp sớm và con đông, săn bắn tốt, kiểm soát an ninh dân bạn dạng được là nhờ linh hồn nó phù hộ đấy”.
Thưa chuyện với giới phân tích được nhân thức, nó thảng hoặc tới mức, đặt bẫy ảnh mới có thể họa may nó đi ngang qua chạm tham gia tia laze thì máy ảnh mới có thể bắt hình. Từng có tài liệu nói nó đã tuyệt chủng ngoài thiên nhiên. Lần đầu người ta bắt gặp mặt chúng tham gia đầu thế kỷ XX với phân bố trong khoảng Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế. Rồi càng ngày rừng núi thu hẹp dần, loài gà thuộc họ chim này vắng bóng trong các cuộc dò hỏi đa dạng sinh vật học làm cho người ta nghĩ chúng đã tuyệt diệt. Bởi đo đếm tự nhiên thì quá hiếm chạm chán, nó hãn hữu đành rằng nhưng càng ngày càng thu nhỏ quần thể mới là điều đáng lo âu, nguy cơ mất tích một nguồn gen quý hãn hữu mà nhân loại chưa nắm bắt nhân thức hết quả là thiệt thòi cho nhiều chủng loại sinh học.
Họ quấn vô nhau, yêu nhau. Hoàng hậu chồng một đêm xa nhau để về với người tình cũ. Sáng ra, con gà lôi hông tía trống lại gáy, mặt trời lại lên, ai về nhà nấy, như chưa hề có chuyện gì xảy ra. Nên dân bản thích con hông tía, tôn trọng nó, yêu mến nó, và kiểm soát an ninh nó khỏi săn bắn với lời thề chung thủy với nó. Vì nó là hiện diện cho đất lành.
Vị thần ẩn dật của A Rem
Với người A Rem, gà lôi hông tía là vị thần ẩn dật, sống dưới các thung lũng của núi đá vôi, nơi có rộng rãi sâu bọ và các loài cây cỏ dại. Thân của nó hai bên hông có phổ biến lông tía nên nó được gọi là gà lôi hông tía. Chúng ẩn dật thoắt ẩn, thoắt hiện trong các vòm rừng nhiệt đới. Đương nhiên với người A Rem như già Đinh Rầu, muốn kiếm tìm nó cũng đơn giản. Nơi nào có đa dạng tổ mối, nơi đó quy tụ được phổ quát cá thể gà lôi hông tía, già cho hay: “Chúng thích các tổ mối ở thung lũng, nơi đó chúng đến sắm nhau, con trống múa điệu đẹp như thiên đường để quyến rũ các con mái, chúng cạnh tranh với nhau từ bộ lông, bộ đuôi, rồi cả tiếng gáy. Khi các động tác ấy đưa ra hết mà chưa có con mái nào đến, chúng dấn thân chiến đấu với nhau, chúng dùng cựa, cánh và mỏ để tấn công nhau, con nào thua bay đi thì con thắng ở lại với khá phổ quát con mái. Nhưng thường chúng thủy chung một cung phi một chồng”.
Thắc bận bịu “có bắt về để nuôi không?”, ông Rầu cho hay: “Đây là gà thần nên dân bạn dạng không thể bắt, nó phù hộ cho các chuyến đi săn được thắng lợi, vì nơi nào có loài này, nơi đó có những loài thú lớn để người A Rem săn bắn. Loài gà này cũng thích các thung lũng có nhiều hoa dại, chúng ăn côn trùng bên dưới nên trên các thung lũng này là rộng rãi tổ ong để người đi mua ong lấy mật ong về dùng. Nó là thần linh của người A Rem và Ma Coong là vậy. Không có loài này, thật sự khó khăn cho nhiều chuyến đi săn cũng như tìm ong giữa rừng rậm”.
Nhưng nam nhi, con gái A Rem hay Ma Coong lại thích tậu lông gà lôi hông tía trống và mái để tặng nhau khi gặp mặt chúng rụng ở trong rừng. chậm triển khai là lễ tục chứng tổ ái tình trung thành và lứa đôi. Đinh Đu bảo: “Ngày trước chính mình lấy bà xã, có tìm được cái lông gà lôi hông tía đực, tặng phi tần bản thân hiện nay, cả bạn dạng ai cũng ưng bụng lắm. Có được cái đuôi của nó là kiêu hãnh lắm, nó quý như tiến thưởng thôi”.
Đinh Hạc, người Ma Coong ở phường Thượng Trạch, kể thêm: “Gà lôi hông tía với đồng bào chính mình còn tỉnh giấc cho bằng hữu biết ngày rằm 04 tuần Giêng mỗi năm, rằm đó con trống gáy là gà nhà gáy, nó gáy trên ngọn Cà Roòng gáy về, cả bạn dạng thức giấc sẵn sàng lễ hội đập trống. Lễ hội đó, người Ma Coong ở vietnam hay Lào đều về bản trọng điểm của phường bên đất của mình làm cho hội hè, làm cho trống để đêm đến cùng nhau uống rượu cần, cùng nhau đập trống. Trống vỡ lẽ thì được yêu. Đêm đó con trai, đàn bà, người già, người trẻ, đại trượng phu, con gái được yêu mà không sợ bị phạt vạ. Họ quấn vô nhau, yêu nhau. Hiền thê chồng một đêm xa nhau để về với người yêu cũ. Sáng ra, con gà lôi hông tía trống lại gáy, mặt trời lại lên, khách hàng nào về nhà nấy, như chưa hề có chuyện gì xảy ra. Nên dân bạn dạng thích con hông tía, tôn trọng nó, yêu mến nó, và kiểm soát an ninh nó khỏi săn bắn với lời thề tình nghĩa với nó. Vì nó là hiện diện cho đất lành”.
Những hình ảnh trước tiên
Các tìm hiểu của các nhà khoa học thường tìm thấy gà lôi trắng khi chúng đã chết hoặc qua mẫu lông chứ hi hữu khi có được con sống ngoài tự nhiên vì chúng cực kỳ nhút nhát. May thay, vào năm 2015, một chương trình tìm kiếm giống loài này diễn ra ở vùng rừng Khe Nước Trong, thị xã Lệ Thủy. Đây là nơi chuyển động cực kì gian khổ, khắc nghiệt, vẫn còn rừng mưa nguyên sinh xum xê, bẫy ảnh tự động đã chụp được chúng kiếm ăn tự nhiên, đường bệ, đẹp lộng lẫy dưới tán rừng nhiệt đới. Đây là phát hiện cần thiết về loài gà lôi có trong danh lục sách đỏ của đơn vị bảo tồn IUCN, BirdLife, cũng như Liên kết Bảo tàng tự nhiên quốc tế. Chuyên gia Lê Trọng Trãi từ Trọng điểm Bảo tồn thiên nhiên Việt cho biết, gà lôi trắng có tên khoa học: Lophura nycthemera. Chúng dài trong khoảng 50 - 125cm. Chim đực có bộ lông nhì màu, trắng ở trên lưng và đen ở phía bụng. Con mái với lông màu nâu. Mào cong, chân đỏ, da mặt đỏ. Chim đực non có màu lông giống chim cái. Chúng phân bố tới độ cao khoảng 2.000m với tầng thảm tươi của các loại rừng, địa hình hơi dốc cho đến dốc. Sinh sản trong khoảng tháng 2 - 5. Làm cho tổ trên mặt đất, đẻ 4 - 10 trứng.
Chúng có mối tình với nhau dưới tán rừng với điệu gáy và múa cánh, xòa lông lộng lẫy của con đực ve vãn con mái. Tiếng gáy của con đực to và xa, bộ lông ưỡn ra trước rừng xanh oai vệ là mức gợi tình phương phi và cường tráng để những con mái để ý. Cái tổ con mái khiến ra nhưng con đực gắp đến những cọng cỏ khô mềm mại để lót ổ thêm phần ấm áp. Công nghệ thì chưa chứng minh chúng “yêu” nhau trong mùa sinh sản như thế nào nhưng bằng hữu Vân Kiều biết chúng “yêu” nhau hơn những gì họ biết, bởi con đực sung mãn và vô cùng mến yêu con trẻ trong nhà, ngược lại nhu cầu con trẻ trong nhà luôn tăng cao để duy trì nòi giống giống theo bí quyết thiên nhiên của chúng.
Ở vùng Phong Nha - Kẻ Bàng, một lực lượng 3 nhà sinh học trẻ gồm Đặng Ngọc Kiên, Lê Thúc Định, Đinh Hoàng Tuấn đã làm cho công trình bẫy ảnh với 5 máy ảnh dưới tán rừng thứ sinh. Ban đầu, họ chờ đợi nhận được mẫu lông gà lôi hông tía. Sau gần 3 04 tuần, hàng ngũ đã bất ngờ khi những thước phim đưa đi tráng có đa dạng cá thể đực và mái đã ra “sân ăn” nơi có những bẫy ảnh kì vọng. Ngoài tự nhiên, gà lôi hông tía là loài nhút nhát, nó là một mắt xích trong chuỗi thức ăn của cáo, chồn, mèo rừng, thậm chí đôi khi chúng còn bị khỉ tiến công. Vì thế, chúng được khoác một màu sắc hết sức bí mật. Đặng Ngọc Kiên nói: đã có phổ biến thợ săn bắt một số cá thể, nhưng khi tiếp cận thì đã chết, hoặc bị làm thịt, hoặc đã bị bán, chỉ còn một vài mẫu lông vương lại trong giỏ của thợ săn. Ước ao tận mắt chứng kiến chúng, đội ngũ của Cương quyết định xả thân tham gia tìm hiểu loài này. Và lần đầu tiên, họ thành công khi thu trọn hình ảnh của gà lôi hông tía.
Loài này xác nhận lần đầu tham gia năm 1858, nhưng đến nay mới có hình ảnh sinh động. Con đực trưởng thành có mào dài (70 - 90mm), thường dựng đứng, có màu đen lam ánh thép. Đầu, cằm, họng màu đen. Phần dưới lưng màu vàng kim loại. Hông và trên đuôi có đen tuyền và đỏ tía. Phần còn lại của bộ lông có màu lam tía. Con cái trưởng thành không có mào nhưng lông ở đỉnh đầu dài hơn. Đuôi thẳng và tròn. Bộ lông nhìn phổ biến có màu nâu, ở bụng có hình vảy trắng nhạt. Mặt đỏ nâu. Da mặt và chân màu đỏ. Chúng khiến cho tổ ở rừng núi đất. Bắt đầu tham gia mùa sinh sản vào năm thứ ba, mỗi lứa trong khoảng 4 - 8 quá trứng. Trứng ngắn và hơi tròn, màu tiến thưởng hồng nhạt kích thước (18 - 38mm). Ấp 24 - 25 ngày. Ăn hạt, giun và sâu bọ.
Gà đực trông rất oai vệ với bộ lông sặc sỡ, gà mái kém về màu sắc nhưng chúng bé dại thon thả trông rất kiêu kỳ với bộ lông giản dị của màu nâu thẫm điểm xuyến những chấm trắng dễ nhìn.
QUỐC NAM
Xem thêm: Khám sản phụ khoa hn
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét